Kilise 1837–1849 yılları arasında inşa edilmiştir. Bazı kaynaklara göre 3. Selim döneminde (1835) Rus elçiliğinin desteğiyle onarılmıştır .
Yan-artaş: İki şekilde yorumlanabilir:
1. "Yanan taş" / "Alevli kaya": Bu yorum, bölgede geçmişteki volkanik taş yapısına, güneş ışığıyla parlayan kayalara veya dini/tanrısal bir metafora dayanabilir.
2. "Yanı taşlık yer": Coğrafi bir betimleme olabilir; yan yamaçta, taşlık bir tepeye işaret eder.
Halk arasında kilise veya bölge bu şekilde anıldığı için, Rum Kilisesi'ne de "Yanartaş Kilisesi" denmiştir.
TAKSIARHIS ne demek?
Yunanca kökenlidir (Ταξιάρχης) ve Ortodoks Hristiyanlıkta önemli bir melek unvanıdır.
“Taksiarhis”, kelime anlamıyla:
“Komutan”, “Meleklerin başı” anlamına gelir.
Özellikle Başmelek Mikail için kullanılır.
Ortodoks geleneğinde Mikail ve Cebrail gibi başmelekler, “Taksiarhai” (çoğul) olarak anılır.
Bu tür kiliseler genellikle melek koruyuculara adanmıştır. Dolayısıyla:
Taksiarhis Kilisesi, “Başmelekler (özellikle Mikail) adına adanmış kilise” anlamına gelir.
> Not: Ege ve Anadolu’da Rum Ortodoks yerleşimlerinde “Taksiarhis” adını taşıyan birçok kilise vardır (örneğin: Ayvalık Taksiarhis, Cunda Taksiarhis gibi).
Mimari Yapı & Özellikler
Kilise doğu‑batı doğrultusunda, üç nefli bir yapıya sahiptir. Orta nef iki yan neften daha geniş planlanmış olup ortasında bugün yıkılmış bir kubbe bulunmaktaydı .
Batı cephesinde, beş gözlü ve iki katlı revaklı bir narteks yer alır. Kemerler beşik tonozla örtülmüştür .
Yapıda kullanılan düzgün kesme taş malzeme, dış cephesiyle birlikte dikkat çeker.
İç duvarlarda fresk süslemeleri görülmektedir. Bu fresklerde İncil yazarlarının temsilleri, Cebrail ve Mikail gibi başmelek figürleri yer alıyordu .
İç mekândaki freskolardan birinin yanında "1849" tarihi okunabilmiştir; bu büyük olasılıkla bezeme tarihiyle ilgilidir .
Yapının bir döneminde okunamayan Rumca kitabeler olduğu da belirtilmiş, ancak okunamamıştır .
1923 Mübadelesi sonrası kilise kullanılmaz hale gelmiş ve bakım görmemiştir. Zamanla içindeki taşlar çökmüş, fresklerde büyük zarar meydana gelmiştir .
Kilise, defineciler tarafından hedef alınmış; ortası kazılmış, iç duvarlara sprey boyalarla yazılar yazılmıştır .
Melikgazi Belediyesi, kilisenin mülkiyetini hazineden devralarak turizme kazandırılması amacıyla restorasyon planı yapmıştır. Bazı freskler hâlâ korunabilir durumda olduğu belirtiliyor .
