Ankara'nın Yahudi Mahallesi Samanpazarı'nın altında. Denizciler Caddesi'yle Anafartalar Caddesi arasındaki alandadır. Bitişiği Yeğenbey Mahallesi'dir.
Daha önceleri Musevilerin oturduğu başka mahalleler olup olmadığı araştırıldığında Galanti'nin bir mahalleye daha İşaret ettiğini görüyoruz. Burası Hoca Hindi Gayr-1 Müslim Mahallesidir[14]. Yahudilerle Müslümanların paylaştıkları ya da yan yana yaşadıkları bir mahalle olarak gösterilir. 183O'da yapılan ilk nüfus sayımına ilişkin kayıtlarda ise "Hoca Hindi ve Öksüzce'de olan Yahudiler" açıklamasına rastlanıyor[15].
Yukarıda da değinildiği gibi, Samanpazarı'nın altındaki Yahudi Mahallesi, Cumhuriyet sonrası başkent Ankara'nın bayındırlık çalışmaları içinde, büyümenin Çankaya'ya doğru yönelmesiyle, eski kentsel sit alanı bütünü içinde kalarak dokusunu olabildiğince koruyabilmiştir. Ancak unutulmaması gereken, mahallenin 1915-1917’lerde geçirdiği yangınlarda, kuzey kısmının büyük zarar gördüğüdür.
1932’de yürürlüğe giren Jansen imar planında: iki kadı, avlulu konutla- rın/yapıların uygun görüldüğü bir mahalle olarak gösterilmiştir. Ancak Jansen'in 1939’da Türkiye'den ayrılmasıyla söz konusu plan uygulanamamış, bu da mahallede, plansız ve tasarlanandan çok farklı bir büyümenin gerçekleşmesine yol açmıştır. Yahudi Mahallesi çevresinde, dörtten sekize ulaşan çok kadı yapılaşma ise Yücel-Uybadin imar planının uygulanmasıyla oluşmuştur (1957).
Mahalle, Ankara kentsel sit alanı içindeki yerini ise 1980’deki bir kararla almıştır. Kültür Bakanlığı’nca alınan bu karar, Yahudi Mahallesi’ni oluşturan birimlerin yıkılmasını önleyici bir karar olmakla birlikte, aynı yıl içinde açılan Hasırcılar Caddesi, eski mahallenin özellikle batı kanadında, çok sayıda yapının yıkılmasına neden olmuştur. Bundan en çok da konutlar zarar görmüştür.
Ancak 1983’de Anıtlar Yüksek Kurulu'nun sit alanlarında kat sayısını düşürme karan Hasırcılar Caddesi'ndeki yeni yapılaşmayı iki katla sınırlamıştır[16]. Bu da eski dokunun bütünlüğü yönünde olumlu bir yaklaşım olmuştur.
Yahudi Mahallesi, Ankara'nın tarihsel dinsel yapılarından kimini de barındıran bir mahalle olarak ayrıca önem taşır. Bunlar: Örtmeli Mescid, Eskicioğlu Camisi, Leblebicioğlu Camisi yine konumuz yapısı Sinagog olmak üzere, 14. y.y.dan 19.-20. y.y. başlarına uzanan süreci simgeleyen örneklerdir. Bunların dışında, Yahudi Mahallesi’nin Anafartalar Caddesi'ne uzantısının uç yapısı diyebileceğimiz bir de hamam vardır; Bu 16.-17. y.y. yapısı olan Şengül Hamamı'dır.
Ankara'nın bilinen bu tek Yahudi Mahallesi’nde (İstiklal Mahallesi yeni adı olmakla birlikte çevre halkı mahalleyi Yahudi Mahallesi olarak, eski adıyla bilmektedir) artık Yahudiler oturmuyor (Res. 1). Kentte kalan az sayı-
daki Musevi, eski mahallelerini bırakarak başka semtlere göçmüştür[17]. Mahallede kimi konutlar boştur. Geri kalanlar ise yeni sakinlerini barındırmaktadır (Res. 2). Bitişik düzende dar sokaklara açılan konutlar, genelde iki katlı ve avluludurlar. Avlu kapılarıyla sokağa açılmaktadırlar. Kimi de önündeki küçük taşlığı çeviren duvarlarla sokağa bir ölçüde kapanmıştır. Tek ve üç katlı olan konutlar da vardır. Avlu, taşlık ya da bahçelerde çeşme ve havuz bulunabilir.
Zamanında tek bir ailenin barınağı olan bu konutlar, ekonomik güçlüklere koşut olarak, günümüzde birkaç aile tarafından paylaşılır olmuşlardır. Bu da ortak kullanıma elvermeyen mekanlarda ya değişikliklere ya da yeni mekanlara/eklere yol açmıştır.
